Летам 2020 года разам з сябрам Арцёмам Саўчуком Хвашчэўскі прыехаў у Беларусь на вяселле аднакласніка. 17 жніўня, на наступны дзень пасля першага вялікага маршу, абодвух затрымалі, а пасля абвінавацілі ў арганізацыі масавых беспарадкаў (пасля - толькі ва ўдзеле ў іх). Па выніках суда Саўчук атрымаў чатыры гады калоніі, а Хвашчэўскі - адзін год. З улікам пераліку тэрміну (дзень у СІЗА залічвалі за паўтара дня ў калоніі) 3 жніўня 2021-га Хвашчэўскі выйшаў на волю.

Як былы палітвязень вяртаецца да паўнавартаснага жыцьця і ​​што ён перажыў у беларускай няволі? Хвашчэўскі пагадзіўся расказаць пра спорт, абмежаванні і катаванні за кратамі. 

«У віцебскім СІЗА цябе не ўспрымалі як чалавека»

У самым пачатку знаходзіўся пад следствам на Валадарскага, а потым патрапіў у турму ў Жодзіне. Калі там аказаўся, адразу адчуў моцную розніцу ў адносінах супрацоўнікаў да нас, яно пагоршылася. Тады яшчэ пару дзён стаялі дзікія маразы, і мы спалі ў куртках. Апісваў гэта ў лістах блізкім, і яны дайшлі, што мяне здзівіла. Яшчэ пісаў пра прусакоў, што бегалі па камеры ў Жодзіна, мы іх цкавалі. Думаў, не атрымаецца ад іх пазбавіцца, але ўсё атрымалася добра. 

У кагосьці з сукамернікаў была яд ад прусакоў у форме мелу, мы абмалявалі ўсё ў камеры, што маглі, потым запальвалі запалкі і агнём выганялі прусакоў. Хаця Жодзіна – гэта яшчэ не самае жорсткае месца. Проста яно непрыемна здзівіла ў параўнанні з Валадаркай, дзе супрацоўнікі ставяцца да цябе больш цывілізавана, інтэлігентна. Плюс у Жодзіна камеры іншыя, там бруд, холад. Спачатку было цяжка, а потым адаптаваўся. Тым больш, што добрая кампанія вельмі шмат вырашае. У нас у камеры сядзела шмат палітычных, таму было весяла. Увесь час размаўлялі, уладкоўвалі нейкія гульні, шмат чыталі. Потым выявілася, што ёсць месца горшае за Жодзіна – СІЗА ў Віцебску.

 Вось там сапраўды цвёрда. Этап у маю калонію ішоў праз гэта СІЗА, таму я правёў там дзевяць сутак. У Віцебску вельмі кепскі рэжым. Ва ўсіх СІЗА не пакладзена спаць днём, але калі ты заснеш у віцебскім СІЗА - атрымаеш парушэнне. 

За гэта цябе могуць вывесці з камеры і паставіць на расьцяжку, могуць і пабіць. Будзеш займацца спортам - значыць, схільны да ўцёкаў. Могуць у гэтым абвінаваціць, нават калі проста будзеш стаяць каля акна. А яшчэ супрацоўнікі ўчыняюць нейкія катаванні. 

Напрыклад, як толькі ты прачнуўся раніцай, трэба абавязкова скруціць матрацы і пакласці іх на пэўную нару. Гэта значыць на сваёй нары ты ўжо не пасядзіш, без матрацаў сядзець няёмка. Людзі слухаюцца, таму што калі пачнеш правы пампаваць, то, напрыклад, выведуць усіх з камеры з матрацамі ў руках і прымусяць бегаць на кукішках па калідоры - і ўсё, больш ты не захочаш з імі спрачацца. 

На Валадарцы супрацоўнікі нас асабліва не чапалі. А ў віцебскім СІЗА цябе ўжо не ўспрымалі як чалавека. Адзін чалавек на шпацыры займаўся расцяжкай, наглядчык, жанчына, сказала яму: «Спыні гэта рабіць». Ён у адказ: "А што я такога раблю?". Працягнуў займацца. Так яна паклікала іншых супрацоўнікаў, яго вывелі, паставілі на расцяжку і прымянілі фізічны гвалт. Складана растлумачыць, як там ставяцца да людзей, гэта трэба бачыць і адчуваць.

 «Калі супрацоўнікі на цябе нацэліліся - табе канец»

Маёй калоніяй была ВК-1 [у Наваполацку, дзе адбывае свой тэрмін адзін з фаварытаў перадвыбарнай гонкі-2020 Віктар Бабарыка]. Там самы дрэнны рэжым для «першаходаў». 

Шмат у чым гэта выяўляецца ў стаўленні супрацоўнікаў: жывеш строга па рэжыме, нельга зрабіць крок ні налева, ні направа. У іншых калоніях у зняволеных можа быць свая культура, але тут усе падпарадкоўваюцца супрацоўнікам калоніі і аказваюць ім садзейнічанне. 

У зняволеных амаль няма правоў. Калі пачнеш нешта даказваць, цябе хутка паставяць на месца. Палітычным зняволеным там складаней, чым у іншых калоніях - напрыклад, нам можна было перапісвацца толькі з блізкімі сваякамі. Прама сказалі, што буду атрымліваць лісты толькі ад тых сваякоў, якіх указаў у заяве пасля этапу ў калонію, прычым яны яшчэ павінны былі пацвердзіць, што яны - мае родныя. 

У іншых ВК палітычным без праблем дазваляюць відэазванкі сваякам, але ў нас не было такой магчымасці. Давалі толькі звычайныя званкі, і тое гэта было вельмі рэдка: за тры месяцы мне ўдалося патэлефанаваць родным толькі двойчы. Звычайныя вязні ходзяць на званкі з атраднікам, а мы як «экстрэмісты» хадзілі з аператыўнікам, калі ў яго быў час. Часу ў яго, зразумела, амаль не было, таму званкі нам даставаліся рэдка. Пры гэтым звычайныя зняволеныя ходзяць тэлефанаваць тры-чатыры разы на месяц, у іх ёсць відэазванкі, ды і з перапіскамі ніякіх праблем.

 Калі супрацоўнікі калоніі на цябе нацэліліся - табе канец. Знойдуць, як да цябе прычапіцца. Могуць прыйсці, напрыклад, і праверыць тумбачку, каб тамака ўсё ляжала так, як трэба па рэжыме: адзін сшытак, адна ручка, тры канверта і т. д.

Павесіць на чалавека парушэнне – наогул не праблема. Калі ўжо зусім не да чаго прычапіцца, могуць заявіць, што не павітаўся з супрацоўнікам, а ты можаш наогул не ведаць, пра якую сітуацыю гаворка. Першапачаткова ўсім палітычным вешалі па парушэнні. Калі яшчэ быў у карантыне, трэба было рабіць вопіс рэчаў. Калі яе сталі правяраць, аказалася, што ва ўсіх палітычных нешта ў вопісе не сыходзіцца. 

У мяне на самой справе там былі недахопы, але, па сутнасці, што тут такога? Можна ж першы раз зрабіць папярэджанне, але павесілі парушэнне. У аднаго хлопца было з сабой паўтары тысячы цыгарэт, і іх колькасць не сышлася з тым, што ён паказаў у вопісе. Усе пералічылі і ў выніку адразу пасадзілі яго за гэтае парушэнне ў ШІЗА. Зразумела, што справа не ў цыгарэтах, а ў ягоным артыкуле. 

Мне было лягчэй, чым астатнім. Патрапіў у калонію за тры месяцы да канчатка тэрміна і разумеў, што вось-вось выйду, змірыўся са ўсім. У чэрвені да таго ж увялі пералік. Праўда, у суда спатрэбілася месяцы два на тое, каб паведаміць мне новую дату вызвалення, але маральна мне ўсё роўна было лягчэй.