16.04.2025 Тэгі: ААН, праваабаронцы, правы чалавека, рэпрэсіі Кааліцыя беларускіх няўрадавых арганізацый накіравала даклад аб выкананні Беларуссю сваіх абавязацельстваў па правах чалавека ў рамках чацвёртага цыклу УПА. Усё гэта зроблена для прадстаўлення ў рамках чацвёртага цыкла ўсеагульнага перыядычнага агляду (УПА) Савета ААН па правах чалавека. Ён адлюстроўвае становішча з правамі чалавека ў Рэспубліцы Беларусь у перыяд з 1 лістапада 2020 года па 31 кастрычніка 2024 года.

Даклад падрыхтаваны пры ўдзеле Праваабарончага цэнтра "Вясна" ў партнёрстве з шэрагам няўрадавых арганізацый, якія працуюць у галіне абароны правоў чалавека ў Беларусі:

Даведка:

UPR (Universal Periodic Review), Універсальны перыядычны агляд — гэта механізм Савета ААН па правах чалавека, у рамках якога рэгулярна правяраецца захаванне правоў чалавека ва ўсіх дзяржавах-сябрах ААН.

Чацвёрты цыкл азначае, што гэта ўжо чацвёртая праверка Беларусі ў рамках УПА. Звычайна адзін цыкл адбываецца раз у 4,5 гадоў.

Даклад кааліцыі беларускіх няўрадавых арганізацый — гэта альтэрнатыўны (ценявы) даклад, падрыхтаваны НДА, які падаецца ў ААН паралельна з афіцыйнай дзяржаўнай справаздачай, каб паказаць незалежны пункт гледжання грамадзянскай супольнасці на сітуацыю з правамі чалавека ў краіне.

Беларусь прайшла працэдуру УПА ў 2010, 2015 і 2020 гадах.

Больш пра працэдуру УПА і ролі НДА ў гэтым працэсе.

У сваім дакладзе кааліцыя беларускіх НДА распавяла пра сітуацыю з усім спектрам правоў чалавека ў краіне і прапанавала, якія рэкамендацыі карысна адрасаваць уладам Беларусі ў рамках працэдуры УПА. Сярод апісаных праваабаронцамі тэм, сярод іншага: права на жыццё, свабоду і асабістую недатыкальнасць; свабода ад катаванняў або жорсткага, бесчалавечнага або зневажальнага годнасць абыходжання або пакарання, у тым ліку ў месцах пазбаўлення волі; адпраўленне правасуддзя; свабода слова, сходаў і аб'яднанняў.

Раскажам пра кожную з іх.

Права на жыццё, свабоду і асабістую недатыкальнасць

Сфера прымянення смяротнага пакарання была пашырана: у 2022 годзе яна была ўведзена за спробу здзяйснення тэрарыстычных актаў, а ў 2023 годзе распаўсюдзілася на чыноўнікаў і вайскоўцаў за дзяржаўную здраду.

У перыяд з 2020 па 2024 год было вынесена шэсць смяротных прысудаў. Ва ўсіх выпадках, калі ў КПЧ былі накіраваныя паведамленні, улады праігнаравалі просьбы аб прыняцці тэрміновых мер і не прыпынілі выкананне смяротных прысудаў. КПЧ прызнаў папярэднія пакаранні парушэннем правоў чалавека.

Па паведамленнях, па меншай меры 4 чалавекі загінулі ў выніку непрапарцыйнага прымянення сілы праваахоўнымі органамі падчас пратэстаў пасля выбараў 2020 года. Акрамя таго, у перыяд з 2020 па 2024 год у зняволенні памерлі 7 палітычных зняволеных. Ніводная з гэтых справаў не была расследаваная.

Чатыры справы аб гвалтоўных знікненнях 1999-2000 гадоў застаюцца нераследаванымі. У перыяд з 2022 па 2025 год было зафіксавана 11 выпадкаў працяглага ўтрымання палітычных зняволеных пад вартай без сувязі са знешнім светам, некаторыя з якіх працягваліся на працягу 2 гадоў. Сцвярджэнні, што ўтрыманне пад вартай без сувязі са знешнім светам з'яўляецца гвалтоўным знікненнем, не былі разгледжаны ўладамі.

Адвольныя арышты часта суправаджаліся катаваннямі і бесчалавечным абыходжаннем. Распаўсюджанай практыкай было прымус затрыманых да зневажальных запісаў "пакаяння", якія распаўсюджваліся праз кантраляваныя дзяржавай СМІ. Папярэдняе заключэнне пад варту заставалася хутчэй распаўсюджанай практыкай, чым выключэннем, апраўданым неабходнасцю. Рашэнні аб папярэднім заключэнні не прымаліся судовым органам, а судовы перагляд ажыццяўляўся толькі пры падачы апеляцыі і без дастаўкі затрыманага ў суд.

Па стане на Красавік 2025 года ў зняволенні знаходзілася 1 208 палітычных зняволеных, а ўсяго з 2020 года па чыста палітычных матывах было заключана 3 929 чалавек.

Свабода ад катаванняў або жорсткага, бесчалавечнага або зневажальнага годнасць абыходжання або пакарання, у тым ліку ў месцах пазбаўлення волі

Адказам дзяржавы на масавыя пратэсты пасля фальсіфікацыі выбараў у 2020 годзе стаў беспрэцэдэнтны гвалт, які суправаджаўся катаваннямі і іншымі формамі жорсткага абыходжання, якія працягваюцца па гэты дзень пры арыштах, адміністрацыйных затрыманнях і ў месцах зняволення.

З 2020 года тыповымі формамі катаванняў з'яўляюцца збіццё, удушэнне, прымус людзей доўгі час знаходзіцца ў статычным становішчы, уздзеянне на сэнсарныя рэцэптары, выкарыстанне электрашокераў, сэксуальны гвалт, утрыманне ў перапоўненай камеры, доўгае адзіночнае зняволенне ў карцэры, утрыманне пад вартай без сувязі са знешнім светам і іншыя.

Кароткатэрміновыя следчыя ізалятары пакутуюць ад перапоўненасці, дрэннай санітарыі, недастатковай вентыляцыі і адсутнасці адзіноты. Зняволеныя пазбаўленыя сродкаў гігіены, пасцельных прыналежнасцяў, штодзённых прагулак і цёплай вады. Умовы папярэдняга зняволення такія ж суровыя, з абмежаванай медыцынскай дапамогай. Нават у новым следчым ізалятары № 1 у Мінску, як паведамляецца, дрэнныя ўмовы. Зняволеныя падвяргаюцца нізкааплатнай або неаплатнай прымусовай працы, адвольным пакаранням і доўгім тэрмінах зняволення. ШІЗА ўключае малюсенькія, халодныя камеры (4 м2), адзіночнае зняволенне, пазбаўленне сну, адсутнасць пасцельных прыналежнасцяў і абмежаваны доступ на вуліцу.

Улады ніколі публічна не асуджалі катаванні і не папярэджвалі аб крымінальнай адказнасці за такія дзеянні. Замест гэтага службовыя асобы Публічна ўхвалялі дзеянні праваахоўных органаў.

Адпраўленне правасуддзя

З пачатку прэзідэнцкай выбарчай кампаніі 2020 года і па гэты дзень працягваецца палітычна матываваны пераслед грамадзян, якія лічацца «нелаяльнымі».

Нацыянальныя суды не выконваюць вяршэнства закона, а дзейнічаюць як частка рэпрэсіўнага механізму, выносячы палітычна матываваныя прысуды іншадумцам у парушэнне гарантый справядлівага судовага разбору. З 2020 года суды прыцягнулі да адказнасці дзясяткі тысяч чалавек у адміністрацыйных і крымінальных разглядах, выносячы несуразмерныя і незаконныя прысуды, уключаючы пазбаўленне волі людзей за ўдзел у мірных мітынгах, за іх рэальныя або ўяўныя погляды. Суды адмаўляюцца разглядаць апеляцыі на дзеянні дзяржаўных органаў, уключаючы праваахоўныя органы і выбарчыя камісіі.

Суддзі прызначаюцца, могуць быць прыцягнутыя да дысцыплінарнай адказнасці і адхіленыя ад пасады рашэннем прэзідэнта, што падрывае незалежнасць судовай сістэмы.

Адвакатура Беларусі таксама не мае незалежнасці, яе адвакаты знаходзяцца пад кантролем Міністэрства юстыцыі. Больш за тое, беларускія ўлады пасля выбараў 2020 года пачалі наўмысна ствараць шматлікія перашкоды для эфектыўнага выканання прафесійных абавязкаў адвакатаў: адмаўляць адвакатам у доступе да кліентаў, праслухоўваць канфідэнцыйныя размовы паміж імі, прымушаць адвакатаў падпісваць пагадненні аб невыдаванні шырокага спектру інфармацыі па справе і адвольна аб'яўляць судовыя працэсы зачыненымі. Гэтыя меры сур'ёзна абмежавалі іх здольнасць забяспечваць эфектыўную прававую абарону, асабліва ў палітычна матываваных справах.

Свабода слова, сходаў і аб'яднанняў

З 2020 года адбываюцца масавыя і сістэматычныя парушэнні свабоды слова, сходаў і асацыяцый. Улады душаць і пераследуюць любую форму рэальнай ці меркаванай палітычнай крытыкі і нязгоды.

Хоць у апошнія гады не было зарэгістравана ніводнага вулічнага пратэсту, арышты і крымінальныя абвінавачванні працягваюцца ў дачыненні да мірных пратэстоўцаў пасля выбараў. Суддзі часта выносяць суровыя прысуды, уключаючы турэмнае зняволенне, а не больш мяккія альтэрнатывы. У заканадаўстве адсутнічае прэзумпцыя свабоды сходаў, з празмернымі абмежаваннямі і патрабаваннямі, уключаючы аплату выдаткаў. Спробы праводзіць мірныя сходы застаюцца рызыкоўнымі з-за патэнцыйных палітычных пераследаў.

Свабода аб'яднанняў жорстка абмежаваная, з празмерным умяшаннем у стварэнне і дзейнасць арганізацый. Розныя формы рэпрэсій ужываліся ўладамі ў дачыненні да арганізацый (рэйды, праверкі, прыпыненне дзейнасці, пісьмовыя папярэджанні, Блакаванне вэб-сайтаў) і іх членаў (ператрусы, допыты, турэмнае зняволенне, завочныя суды).

Праваабарончыя арганізацыі таксама пераследуюцца, 6 прадстаўнікоў у цяперашні час знаходзяцца пад вартай па палітычных матывах. Тэлеграм-каналы, чаты, вэб-сайты АГС прызнаныя "экстрэмісцкімі матэрыяламі". 255 арганізацый, уключаючы праваабарончыя арганізацыі, прызнаныя "экстрэмісцкімі арганізацыямі/фарміраваннямі".

Прагрэс Беларусі

Акрамя таго, праваабаронцы ацанілі выкананне Беларуссю рэкамендацый 3 цыклу УПА.

Калі коратка: усё дрэнна. З 266 рэкамендацый, атрыманых Беларуссю падчас трэцяга цыклу, 155 былі прынятыя дзяржавай у той ці іншай форме. З іх 2 (1,3%) былі рэалізаваны цалкам, а 24 (15,5%) — часткова. Пры гэтым праваабаронцы не змаглі ацаніць выкананне 14 рэкамендацый праз адсутнасць дастатковай інфармацыі. Поўную ацэнку выканання рэкамендацый трэцяга цыклу, а таксама каментары да іх, можна знайсці ў табліцы па спасылцы.

"Улады ніколі публічна не асуджалі катаванні". Даклад праваабаронцаў у рамках УПА

Крыніца: "Улады ніколі публічна не асуджалі катаванні". Даклад праваабаронцаў у рамках УПА