Факультатыўны пратакол да Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах — гэта міжнародная дамова, якая ратыфікаваная Беларуссю ў 1992 годзе і дае права падаваць у Камітэт па правах чалавека ААН індывідуальныя паведамленні і скаргі пра парушэнне Рэспублікай Беларусь грамадзянскіх і палітычных правоў.

Хоць Камітэт і не з'яўляецца судовым органам і не мае механізму, які забяспечвае выкананне ягоных рашэнняў дзяржавамі, у сваёй Заўвазе агульнага парадку № 33 ён зазначаў, што "меркаванням, што распаўсюджваюцца Камітэтам паводле Факультатыўнага пратаколу, уласцівыя некаторыя асноўныя рысы судовага рашэння. Яны прымаюцца ў духу, уласцівым судоваму разгляду, уключаючы бесстароннасць і незалежнасць сябраў Камітэта, узважанае тлумачэнне фармулёвак Пакта і канчатковы характар прыманых рашэнняў".

Адпаведна, рашэнні Камітэта, якія вызначаюць наяўнасць або адсутнасць парушэнняў па Міжнародным пакце аб грамадзянскіх і палітычных правах, маюць ключавое значэнне як для ахвяраў парушэнняў правоў чалавека, што звярнуліся ў Камітэт у адсутнасць эфектыўных унутрыдзяржаўных сродкаў прававой абароны для аднаўлення справядлівасці, гэтак і для дзяржаваў, мэтай якіх з'яўляецца найлепшае забеспячэнне і абарона правоў чалавека. Само прызнанне дзяржавай права індывіда звяртацца са скаргай на яе дзеянне дэманструе прызнанне дзяржавай значнасці чалавека і ягоных правоў. Глыбока сімвалічна, што адным з першых дзеянняў незалежнай новай Беларусі было прызнанне за беларусамі права аспрэчваць парушэнні правоў чалавека ў міжнародным органе і далучэнне да гэтай агульнапрызнанай працэдуры ААН.

Мы нагадваем, што Камітэтам на цяперашні момант было разгледжана каля 150 скаргаў аб парушэнні Рэспублікай Беларусь Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, і хоць рашэнні Камітэта ўвесь час ігнараваліся ўладамі, дзяржава была абавязана адказваць Камітэту, растлумачваючы адпаведнае пытанне і накіроўваючы інфармацыю пра прынятыя меры.

У той час як Канстытуцыяй замацоўваецца, што "чалавек, ягоныя правы, свабоды і гарантыі іх рэалізацыі з'яўляюцца найвышэйшай каштоўнасцю і мэтай грамадства і дзяржавы", цяперашнія ўлады звужаюць магчымасці для грамадзян звяртацца ў міжнародныя органы ў адказ на парушэнне іх правоў. Пасля дэнансацыі Факультатыўнага пратаколу застанецца толькі адзін дамоўнай орган, у які пры парушэнні Рэспублікай Беларусь правоў і свабодаў чалавека можна звяртацца з індывідуальнымі паведамленнямі, — Камітэт па ліквідацыі дыскрымінацыі ў дачыненні да жанчын, аднак ягоны мандат і прадметная юрысдыкцыя з'яўляюцца больш абмежаванымі.

Права звяртацца ў міжнародныя арганізацыі з мэтай абароны сваіх правоў і свабод, калі вычарпаны ўсе наяўныя ўнутрыдзяржаўныя сродкі прававой абароны, замацавана артыкулам 61 Канстытуцыі Беларусі. Замацаваўшы падобную норму ў сваёй Канстытуцыі, Рэспубліка Беларусь пацвердзіла важнасць дадзенага права. Планы ўладаў па дэнансацыі Факультатыўнага пратаколу не адпавядаюць духу Канстытуцыі, бо істотна звужаюць акно магчымасцяў для індывідаў, якія пацярпелі ад парушэнняў правоў чалавека, выкарыстоўваць міжнародныя працэдуры, калі ўнутрыдзяржаўныя сродкі прававой абароны недаступныя ці неэфектыўныя.

Акрамя юрыдычнага значэння, ратыфікацыя Пратаколу ў 1992 годзе мела важнае сімвалічнае значэнне. Яна была адным з элементаў сцвярджэння ў незалежнай Беларусі прынцыпу вяршэнства права і дэманстрацыяй павагі краінай сваіх міжнародных абавязальніцтваў у галіне правоў чалавека. Яна сімвалізавала намер і абраны тады краінай вектар далучэння да супольнасці дзяржаваў, для якіх правы чалавека і вяршэнства права маюць важнае значэнне. Службовыя асобы, якія сёння маюць намер дэнансаваць Факультатыўны Пратакол, апроч іншага, не маюць на гэта маральнага права: цяперашнія ўлады не змаглі абараніць тое, што было зроблена да іх, але абавязаны як мінімум не знішчаць гэта.

На падставе выкладзенага мы патрабуем ад беларускіх уладаў:

адмовіцца ад планаў па дэнансацыі Факультатыўнага пратаколу да Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах;
забяспечыць грамадзянам магчымасць выкарыстання міжнародных механізмаў абароны правоў чалавека, прымаючы меры да пашырэння такіх магчымасцяў, а не выключэння наяўных;

выконваць узятыя на сябе міжнародныя абавязальніцтвы ў галіне правоў чалавека, прыводзячы сваё заканадаўства і практыку ягонага ўжывання ў адпаведнасць з імі.

Мы таксама заклікаем міжнародныя арганізацыі публічна асудзіць гэтыя намеры беларускіх уладаў, а таксама пераканаць іх адмовіцца ад планаў па дэнансацыі Факультатыўнага пратаколу і накіраваць свае дзеянні на пашырэнне магчымасцяў беларускіх грамадзян па выкарыстанні міжнародных механізмаў абароны правоў чалавека.

Беларускі Хельсінкскі Камітэт;

Прававая ініцыятыва;

Беларускі дом правоў чалавека ім. Б. Звозскава;

Праваабарончая арганізацыя Lawtrend;

Human Constanta;

Беларускі ПЭН;

Праваабарончы цэнтр "Вясна".