Полацкі райсавет прыняў Рашэнне №34 ва ўласнае ж леташняе рашэнне, якое тычынася фармавання бюджэту на гэты год. У ім пазначана, якія галіны гаспадарання і асобныя арганізацыі і ўстановы атрымаюць дадатковае фінансаванне. Дадатковае фінансаванне – гэта не надта вялікія сумы, як мы ўжо пісалі пра размеркаванне «бязвыплатных паступленняў з абласнога бюджэту» і «звышпланавых даходаў», атрыманых з падаткаў, на прыкладзе Віцебска.

У дзяржаве з незалежнай цэнтралізаванай уладай і абмежаванай фінансавай самастойнасцю кіравання мясцовымі органамі ўлады павелічэнне бюджэту ў канцы года звязана з шэрагам фактараў, лічыць юрыст.

1. Пераразмеркаванне цэнтральных сродкаў:
- У канцы года цэнтральны ўрад часта пераразмяркоўвае лішкі, якія засталіся пасля выканання асноўных задач, або накіроўвае дадатковыя сродкі на прыярытэтныя праекты. Райвыканкамы атрымліваюць гэтыя сродкі і ўносяць змены ў бюджэты.

2. Выкананне планаў і паказчыкаў:
- У таталітарных сістэмах важна карэктаваць запланаваныя паказчыкі, каб забяспечыць «поспехі» ва ўпраўленні. У канцы года можа пачацца штучнае павелічэнне бюджэтаў у асобных галінах для справаздачнасці і паказнікаў хуткага эканамічнага росту.

3. Фінансаванне незавершаных праектаў:
- Некаторыя праекты або праграмы фінансуюцца толькі да канца года з-за затрымак або недафінансавання на працягу года. Гэта патрабуе ўнясення змен у бюджэт.

4. Пераадоленне дэфіцыту і ўстараненне запазычанасцяў:

- У канцы года можна вылучыць дадатковыя сродкі на пакрыццё запазычанасцяў або выкананне абавязацельстваў перад бюджэтам, каб забяспечыць сацыяльную стабільнасць.

5. Выкарыстанне рэшткавых сродкаў:

- У сістэме дзяржаўнага фінансавання невыкарыстанне выдзеленых сродкаў часта ўспрымаецца як эфектыўнае або неэфектыўнае кіраванне. Каб пазбегнуць санкцый ці папрокаў, мясцовыя ўлады могуць пераразмеркаваць сродкі і павялічыць выдаткі ў канцы года.

6. Палітычная матывацыя:

- Цэнтралізаваныя меры пераразмеркавання таксама могуць выкарыстоўвацца ў якасці інструмента кантролю і кіравання лаяльнасцю на месцах. Райвыканкамы, якія выконваюць палітычныя ці адміністрацыйныя задачы, могуць атрымліваць дадатковыя сродкі ва ўзнагароду.

Такім чынам, перагляд раённых бюджэтаў - гэта частка кіраўніцкай логікі цэнтралізаванай сістэмы, накіраванай на максімізацыю кантролю над сітуацыяй, палітычнай стабільнасцю і выкананнем дырэктыўных паказчыкаў.

Як гэта ўплывае на правы і сацыяльна-эканамічныя інтарэсы грамадзянаў Беларусі?
Перагляд раённых бюджэтаў у бок павелічэння напрыканцы года ў Беларусі, як і ў іншых краінах з цэнтралізаванай сістэмай кіравання, можа мець супярэчлівы ўплыў на правы і сацыяльна-эканамічныя інтарэсы грамадзян.

Станоўчы ўплыў:

1. Рашэнне тэрміновых сацыяльных пытанняў:

- Дадатковыя сродкі могуць быць накіраваны на выплату заработнай платы, дапамог або паляпшэнне сацыяльнай сферы (школы, бальніцы, дарогі), што ўплывае на жыццё грамадзян.

2. Падтрымка сацыяльнай стабільнасці:

- Устараненне запазычанасцяў перад бюджэтнікамі (настаўнікамі, лекарамі) дапамагае прадухіліць сацыяльнае напружанне, асабліва ў рэгіёнах.

3. Развіццё:

- Калі сродкі накіроўваюцца на завяршэнне інфраструктурных праектаў, гэта можа палепшыць доступ грамадзян да паслуг і павысіць якасць жыцця.

Негатыўны ўплыў:

1. Непразрыстасць бюджэтнага працэсу:                                                                                                                                                                                       

-Грамадзяне, як правіла, не ўдзельнічаюць у абмеркаванні бюджэту, а пераразмеркаванне сродкаў адбываецца без грамадскага кантролю. Гэта падрывае правы грамадзян на празрыстае кіраванне і падсправаздачнасць уладаў.

2. Прыярытэт «вітрынных» праектаў:

- Сродкі часта трапляюць у палітычна значныя паказныя праекты (напрыклад, рамонт перад візітам чыноўнікаў), а не ў доўгатэрміновыя ініцыятывы, якія рэальна вырашаюць сацыяльныя праблемы.

3. Нераўнамернасць фінансавання:

- Раёны, якія лічацца больш лаяльнымі ці маюць патрэбу ва ўладзе, могуць атрымліваць больш сродкаў, што прыводзіць да размеркавання рэсурсаў паміж рэгіёнамі.

4. Кароткатэрміновыя рашэнні замест дадатковага падлучэння:

- Унясенне змяненняў у канцы года сведчыць аб слабым планаванні бюджэту. Гэта прыводзіць да сітуацый, калі праблемы вырашаюцца "заднім лікам", а не ў рамках вялікай стратэгіі.

5. Рост сацыяльнай несправядлівасці:

- Сродкі могуць накіроўвацца на падтрымку інтарэсаў эліты або бізнесу, набліжаных да ўлады, замест таго, каб дапамагчы надзённым інтарэсам работнікаў.

6. Адсутнасць гарантый захавання правоў:

- Пераразмеркаванне сродкаў можа прывесці да пагаршэння правоў грамадзян на роўны доступ да якасных паслуг. Напрыклад, сродкі сацыяльнага забеспячэння могуць быць перанакіраваны на падтрыманне ўладкавання ўлады.

Такім чынам, сістэма пераразмеркавання рэсурсаў прыводзіць да абмежавання ўлады мясцовых органаў з боку цэнтра, што абмяжоўвае іх здольнасць улічваць інтарэсы грамадзян. У выніку прававыя і сацыяльна-эканамічныя інтарэсы насельніцтва становяцца другараднымі.

Віталь Віхура