Каментар Алена Янушкоўскай на інфармацыю кампетэнтных органаў Рэспублікі Беларусь на паведамленні ў Камітэт ААН па правах чалавека, зарэгістраваны пад нумарамі 3745/2020, 3746/2020, 3747/2020, 3748/2020, 3749D020, 3753/2020.
У адпаведнасці са стандартамі Камітэта па правах чалавека Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, сродкі прававой абароны павінны быць не толькі даступнымі, але і эфектыўнымі. Адпаведна, сродкі прававой абароны лічацца вычарпанымі, калі яны не задавальняюць аднаму з гэтых патрабаванняў. У практыцы Камітэта эфектыўным прызнаецца такі сродак, які здольны даць заяўніку пакрыццё шкоды ў дачыненні да яго скаргі і мае разумныя шанцы на поспех.
Камітэт неаднаразова падкрэсліваў, што перагляд у парадку нагляду з'яўляецца распаўсюджаным у былых рэспубліках Савецкага Саюзу дыскрэцыйным пераглядам вынесеных рашэнняў, які Камітэт не прызнае ў якасці эфектыўнага сродку прававой абароны для мэтаў вычарпання ўнутраных сродкаў прававой абароны» (N21418/2005 ад 22 красавіка 2009).
Аналагічных стандартаў прытрымліваецца і Еўрапейскі Суд па правах чалавека (далей-ЕСПЧ), які выпрацаваў практыку эфектыўнасці такога ўнутранага сродку прававой абароны як наглядныя скаргі ў святле стандартаў Еўрапейскай канвенцыі аб абароне правоў чалавека (далей Канвенцыя). У рашэнні па справе Туміловіч супраць Расіі (№24703Y99 ад 22 чэрвеня 1999) ЕСПЧ вырашыў, што заявы для перагляду рашэнняў у парадку нагляду ўтвараюць надзвычайныя сродкі прававой абароны, выкарыстанне якіх залежыць ад дыскрэцыйных паўнамоцтваў «службовых асобаў суду і пракуратуры і таму яны» не ўтвараюць эфектыўных сродкаў прававой абароны ў сэнсе п.1 артыкула 35 Канвенцыі".
Я, Алена Янушкоўская, не выкарыстала дзейнае нацыянальнае заканадаўства, якое тычыцца права на падачу скаргаў у парадку нагляду службовым асобам вышэйшых судоў і органаў пракуратуры Рэспублікі Беларусь, паколькі лічу, што толькі разгляд скаргі ў судзе другой інстанцыі мог пацягнуць перагляд справы па сутнасці. Працэдуры нагляднай вытворчасці, у дачыненні да якіх уступілі ў сілу рашэнні судоў, уяўляюць сабой надзвычайныя сродкі прававой абароны, якія залежаць ад дыскрэцыйных паўнамоцтваў суддзі альбо пракурора.
У рашэнні №1784/2008 ад 05 верасня 2012, Шумілін супраць Беларусі Камітэт паказаў, што перагляд судовых рашэнняў, якія ўступілі ў законную сілу, у рамках нагляднай працэдуры не складае сродку прававой абароны, які абавязаны быць вычарпаны ў мэтах параграфу 2(b) артыкулу 5 Факультатыўнага пратаколу.
Прыведзеная Рэспублікай Беларусь статыстыка ў дачыненні да прынесеных пракуратурай пратэстаў па справах аб адміністрацыйных правапарушэннях некарэктная, бо не прадстаўленая статыстыка прынясення пракурорскіх пратэстаў па справах аб адміністрацыйных правапарушэннях за рэалізацыю правоў, гарантаваных артыкуламі 19 і 21 Пакта.
Такім чынам, мной былі вычарпаныя ўсе наяўныя эфектыўныя ўнутраныя сродкі прававой абароны, а таму яе індывідуальныя паведамленні з'яўляюцца прымальнымі і падлягаюць разгляду.
Артыкул 19 Пакта гарантуе кожнаму чалавеку права на свабоднае выказванне свайго меркавання. Гэта права ўключае свабоду распаўсюджваць усялякага роду інфармацыю і ідэі, незалежна ад дзяржаўных межаў, вусна, пісьмова або шляхам друку або мастацкіх формаў выказвання, ці іншымі спосабамі па свайму выбару.
Артыкул 21 Пакту гарантуе кожнаму чалавеку права на мірныя сходы.
Карыстанне гэтымі правамі не падлягае ніякім абмежаванням, акрамя тых, якія накладаюцца ў адпаведнасці з законам і якія неабходныя ў дэмакратычным грамадстве ў інтарэсах дзяржаўнай ці грамадскай бяспекі, грамадскага парадку, аховы здароўя і маральнасці насельніцтва ці абароны правоў і свабод іншых асоб.
У заўвагах агульнага парадку №34 Камітэт ААН паказаў, што свабода выказвання меркаванняў мае важнае значэнне для любога грамадства і з'яўляецца асновай для любога свабоднага і дэмакратычнага грамадства. Любое абмежаванне свабоды выказвання меркаванняў не павінна быць празмерна шырокім па сваім характары, гэта значыць яно павінна быць найменш дакучлівым сярод мер, якія могуць забяспечыць адпаведную ахоўную функцыю, і павінна быць прапарцыйна інтарэсам, якія падлягаюць абароне.
Заўвагі агульнага парадку № 37 Камітэту ААН па правах чалавека абвяшчаюць: калі ўдзельнікі сходу паводзяць сябе мірна, то той факт, што яго арганізатары ці ўдзельнікі не выканалі асобныя ўнутраныя прававыя патрабаванні да правядзення сходу, сам па сабе не выводзіць удзельнікаў з сферы абароны, прадугледжанай артыкулам 21 Пакта, а стыхійныя сходы, як правіла, уяўляюць сабой непасрэдную рэакцыю на бягучыя падзеі, у роўнай ступені абаронены артыкулам 2 .
Разгляданыя масавыя мерапрыемствы і заклік да ўдзелу ў адным з іх, былі стыхійнымі, тычыліся захавання незалежнасці Рэспублікі Беларусь і насілі асабліва мірны характар, што не абверглі кампетэнтныя органы Рэспублікі Беларусь.
Дзяржава не прадставіла доказаў таго, што мае дзеянні хоць якім-небудзь чынам замахнуліся на інтарэсы дзяржаўнай ці грамадскай бяспекі, грамадскі парадак, ахову здароўя і маральнасць насельніцтва або на правы і свабоды іншых асоб.
Кампетэнтныя органы Рэспублікі Беларусь не падалі доказаў таго, што нацыянальнае заканадаўства мае легітымныя мэты, абмяжоўваючы свабоду мірных сходаў і выказвання меркавання.
Акрамя таго, Еўрапейская камісія за дэмакратыю праз права (Венецыянская камісія) і Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека АБСЕ (АБСЕ/БДІПЧ) у 2012 прынялі сумеснае заключэнне «аб законе Аб масавых мерапрыемствах Рэспублікі Беларусь», у якім правялі аналіз адпаведнасці Закона «Аб масавых мерапрыемствах у Рэспубліцы Беларусь» міжнародным стандартам у галіне правоў чалавека, у якім пазначана: «Беларусь у адпаведнасці з міжнародна-прававым абавязацельствам павінна паважаць і абараняць фундаментальныя правы на свабоду сходаў і на свабоду выказвання меркаванняў. Права на арганізацыю і ўдзел у мірных сходах з'яўляецца асноўнай свабодай і краевугольным каменем свабоды палітычных і іншых пунктаў гледжання ў дэмакратычным грамадстве. Нацыянальнае заканадаўства, якое рэгулюе свабоду сходаў, павінна выразна сфармуляваць і ўвасабляць у жыццё асноўныя прынцыпы, якія прымяняюцца для ажыццяўлення гэтага права, якімі з'яўляюцца: прэзумпцыя на карысць правядзення сходаў, пазітыўнае абавязацельства дзяржавы абараняць мірныя сходы, а таксама прынцыпы законнасці, суразмернасці, не дыскрымінацыі і добрага кіравання"»
У сувязі з выкладзеным лічу, што ўстаноўлены законам Рэспублікі Беларусь "Аб масавых мерапрыемствах у Рэспубліцы Беларусь" парадак арганізацыі і правядзення масавых мерапрыемстваў, з улікам палажэнняў пункта З артыкула 19 і артыкула 21 Пакта, абмяжоўвае названыя правы.
Довад кампетэнтных органаў Рэспублікі Беларусь у дачыненні да рашэння Мінскага гарадскога выканаўчага камітэта ад 02 чэрвеня 2011 №1154 "аб вызначэнні ў горадзе Мінску месцаў для правядзення масавых мерапрыемстваў", які забараняе правядзенне масавых мерапрыемстваў у г. Мінску на Кастрычніцкай плошчы, не вылучаўся ў Нацыянальным разглядзе і ўпершыню быў заяўлены ў каментуемай інфармацыі.
Судовыя пастановы былі прынятыя пасля мерапрыемстваў і не ўтрымлівалі адэкватнага аналізу суразмернасці, што з'яўляецца парушэннем патрабаванняў артыкулаў 19 і 21 Пакта.
Нягледзячы на тое, што нацыянальнае заканадаўства дазваляе ўжываць санкцыі да асоб, якія ўдзельнічаюць у масавых мерапрыемствах без дазволу ўладаў, лічу, што рашэнні беларускіх уладаў па сапраўдных справах не ўтрымліваюць дастатковых матываў, якія маглі б апраўдаць умяшанне ў маё права на свабоду сходаў і выказвання меркавання.
Так, у адпаведнасці з падыходамі, выпрацаванымі ў практыцы Еўрапейскага Суда па правах чалавека, «калі неадкладная рэакцыя на палітычную падзею ў форме дэманстрацыі можа быць прызнаная апраўданай, і ў адсутнасць падстаў бачыць пагрозу грамадскаму парадку, рашэнне спыніць мірнае сход, якое працягваецца выключна ў сувязі з невыкананнем патрабаванняў аб паведамленні, без якіх-небудзь прыкмет незаконных дзеянняў дэманстрантаў, было несуразмерным» (пастанова ад 17 ліпеня 2007 па справе №25691/04).
Камітэт у сваіх рашэннях пры аналагічных абставінах неаднаразова прызнаваў Рэспубліку Беларусь парушальнікам абавязацельстваў па артыкулах 19 і 21 Пакта і абавязваў яе прыняць усе неабходныя меры для прадухілення падобных парушэнняў у будучыні, у тым шляхам перагляду нацыянальнага заканадаўства аб арганізацыі масавых мерапрыемстваў у мэтах прывядзення яго ў адпаведнасць з патрабаваннямі артыкула 19 Пакта.
Пры такіх абставінах мяркую, што прыводныя ў індывідуальных паведамленнях довады аб парушэнні Рэспублікай Беларусь палажэнняў артыкулаў 19 і 21 Пакта — поўныя і дакладныя.
Падрыхтаваў Віталь Кажух