У межах Тыдня супраць смяротнага пакарання Беларускі ПЭН-цэнтр зладзіў імпрэзу “Нельга забіць: смяротнае пакаранне і беларуская літаратура”. У ім прынялі ўдзел праваабаронца Алесь Бяляцкі, паэт і журналіст Сяргей Сыс, літуразнаўца Паліна Сцепаненка, а мадэратарам выступіў паэт і перакладчык Андрэй Хадановіч.
- Алесь Бяляцкі, Паліна Сцепаненка, Сяржук Сыс і Андрэй Хадановіч. Фота: ПЦ "Вясна".
Таццяна Нядбай, старшыня беларускага ПЭН-цэнтра, распавяла пра тое, як прыйшла думка зладзіць такое мерапрыемства:
“Андрэй Палуда, каардынатар кампаніі “Праваабаронцы супраць смяротнага пакарання” прапанаваў ПЭН-цэнтру далучыцца да Тыдня, і мы з вялікай радасцю зрабілі гэта, бо мы лічым сябе правабарончай арганізацыяй, а каштоўнасці, якія ляжаць у аснове гэтай кампаніі--гэта таксама і нашы каштоўнасці”.
- Таццяна Нядбай, старшыня беларускага ПЭН-цэнтра. Фота: ПЦ "Весна".
Андрэй Хадановіч, які мадэрыраваў дыскусіі, пачаў свае ўступнае слова з думкі пра лёсы літаратараў: менавіта яны заўсёды стаяць напярэдадні барыкадаў гістарычных падзей і таму часта іх жыццё скончвалася растрэлам…
“Рэдкі беларускі класік не сядзеў у турмах”, -- падкрэсліў Андрэй Хадановіч.
Пра дыскусію аб ролі беларускай літаратуры ў сувязі з тэмай смяротнага пакарання слухайце у аўдыё-каментары:
Даследчыца беларускай літаратуры Паліна Сцепаненка адзначыла, што смяротнае пакаранне -- гэта з’ява, ні на што не падобная, бо чалавек ніколі з гэтым не сутыкаецца ў звычайным жыцці. Пра гэта казаў і Аляксей Алкаеў, былы начальнік турмы, які кіраваў растрэламі на Валадарцы, а потым напісаў кнігу “Растрэляная каманда”. А ў беларускай літаратуры гэтая тэма пачынае асэнсоўвацца ў сувязі з паўстаннем Кастуся Каліноўскага і яго лёсам. “Лісты з-пад шыбеніцы”, якія той напісаў у турме, з’яўляюцца бадай што першым літаратурным “дакументам” чалавека, якога прыгаварылі да растрэлу.
- Галіна Дубянецкая зачытвае ўрывак свайго перакладу з паэмы Оскара Уальда “Балада Рэдынгскай турмы”. Фота: ПЦ "Вясна".
А потым было яшчэ шмат літаратурных твораў і лесаў, акросленых тэмамі смяротнага прысуда. Алесь Бяляцкі ў якасці прыклада аспавёў пра жыццё пісьменніка Сяргея Песецкага. Нарадзіўшыся ў 1901 годзе, ён стаў сведкам асноўных гістарычных падзей пачатку-першай паловы ХХ ст. Так, падчас Кастрычніцкай рэвалюцыі ён стаў свядомым антыкамуністам, а потым быў прысуджаны да растрэлу за рабаўніцтва. Але потым прысуд быў зменены на 15 гадоў турэмнага зняволення, бо за вядомага пісьменніка выступілі такія выбітныя асобы, як Мельхіёр Ваньковіч. Падчас знаходжяння ў турме Пясецкі напісаў сваю знакамітую “Менскую трыдогію”, якая складаецца з кніг “Яблычак”, “Гляну ў аконца…”, “Ніхто дабром не дасць збаўлення”.
- Фота: ПЦ "Вясна".
Сяржук Сыс нагадаў, як факты пра масавыя рэпрэсіі 30-х гадоў стала набыткам сучаснасці:
“Група аднадумцаў рознымі шляхамі здабывала такую інфармацыю у спецховішчах. Затым 1 лістапада 1987 года адбыўся выбух. Падчас мітынга, прысвечанага Дзядам, у парку ім. Янкі Купалы, паэт з трыбун Анатоль Сыс выступіў з славутай падмовай, у якой ўпершыню ў сучаснай Беларусі была дадзена ацэнка масавых рэпрэсій сярод дзячоў культуры і літаратуры, а таксама прагучалі імёны знішчаных паэтаў, пісьменнікаў, гісторыкаў”.
- Сяржук Сыс. ПЦ "Вясна".
Андрэй Будкін дапамог перакінуць мост ад сталінскіх рэпрэсіяў да сучаснасці і распавёў пра свой праект “(Не)расстраляная паэзія”. “Мы мусім памятаць імёны рэпрэсаваных паэтаў і захаваць іх творы, каб ня зьнікнуць самім” -- такую мэту ён ставіць. У межах праекта сучасныя вядомыя беларускія музыкі (сярод іх - Лявон Вольскі, Зміцер Вайцюшкевіч, Naka, Akute ды інш) зрабілі трэкі на паэзію растраляных паэтаў. Усіх іх можна паслухаць тут.
- Андрэй Хадановіч і Андрэй Будкін. Фота: ПЦ "Вясна".
Напрыканцы імпрэзы ў акустычным фармаце выступіў Алесь Лютыч, фронтмэн гурта :B:N.:
“Я падтрымаў кампанію (і не першы год раблю гэта) таму, што я -- за жыццё. А хто будзе падтрымліваць гэта, як не музыкі? Я лічу, што чалавеку Божа даў жыцце - ён і павінен яго адбіраць”, -- адзначыў Алесь Лютыч.
- Алесь Лютыч, фронтмэн гурта :B:N. Фота: ПЦ "Вясна".
Крыніца: “Рэдкі класік не сядзеў у турмах”: смяротнае пакаранне і беларуская літаратура