У Варшаве з 16 па 27 верасня БДІПЧ АБСЕ праводзіць Нараду  па выкананні абавязальніцтваў у галіне чалавечага вымярэння, якая з'яўляецца найбуйнейшай агульнаеўрапейскай штогадовай канферэнцыяй па правах чалавека. У яе рамках 26 верасня быў арганізаваны сайд-івэнт антыдыскрымінацыйнага цэнтра «Мемарыял» на тэму «Гвалт у дачыненні да ромскага насельніцтва ў Расіі, Беларусі і Украіне: паліцэйскія рэйды, гвалтоўныя высяленні, пагромы», у якім прынялі ўдзел адвакаты і эксперты з Украіны і Расіі, а Беларусь прадстаўляў юрыст Праваабарончага цэнтра "Вясна" Павел Сапелка.

Трыма бакамі-ўдзельнікамі сайд-івэнту падымаліся пытанні дыскрымінацыі ромскай меншасці. Эксперты з Расіі распавялі пра тое, як у горадзе Усць-Абакане ў 2000 годзе мясцовая адміністрацыя дала ромскім сем'ям зямельныя ўчасткі для забудовы, а у 2018 годзе падала судовы пазоў аб прызнанні іх дамоў самавольна пабудаванымі. Украінскія эксперты расказалі пра тое, як у 2018 годзе радыкальныя групоўкі напалі на некалькі цыганскіх паселішчаў у розных гарадах Украіны. Большасць удзельнікаў нападаў, пагромаў і падпалаў у дачыненні да цыган да гэтага часу не прыцягваюцца да адказнасці.

Павел Сапелка сканцэнтраваўся на праблеме міліцэйскага прафілявання па прыкмеце нацыянальнасці ў дачыненні да ромам Беларусі. Ён згадаў нашумелы кейс Магілёва, калі супрацоўнікі міліцыі здзейснілі аблаву на мясцовую ромскую суполку з-за смерці інспектара ДАІ:

«Па словах затрыманай жанчыны, яе і мужа павезлі ў РАУС Ленінскага раёна г.Магілёва. Там яна ўбачыла, як уздоўж сцяны тварам да сцяны стаяць у шэраг мужчыны і жанчыны. Яна ж паведаміла пра тое, што затрыманых прымушалі ўсіх распранацца для ператрусу, вады далі адну бутэльку на 30 чалавек. «Калі мяне пачалі дапытваць, крычалі, матам лаяліся, гадасці казалі». Жанчын, па яе словах, адпусцілі каля 4 раніцы, мужчыны заставаліся ў СІЗА і РАУС каля трох сутак. Па некаторых звестках, гаворка ішла аб 60-ці мужчынах», — распавёў Павал Сапелка падчас сайд-івэнту.

Павел Сапелка на сайд-івэнце (крайні справа). Фота: @AdamHug (twitter).

Эксперт таксама пракаментаваў незаконнасць затрымання «падазраваных» ромаў Магілёва з пункту гледжання працэсуальных рамак расследавання крымінальнай справы, а таксама выкарыстаў «жывы» матэрыял з першых вуснаў відавочцаў, сабраны праваабаронцамі «Вясны»:

«Мы дзяцей у школу не пусцілі, самім выходзіць страшна. Увесь Магілёў кажа: "Цыгане з Чапаеўкі [заўв.— месца кампактнага пражывання ромаў у Магілёве] забілі даішніка" — і пагражаюць нас тут усіх спаліць. У чым жа мы вінаватыя ?!» - распавяла ромская жанчына пра сваё жыццё пасля нашумелай міліцэйскай «зачысткі».

У тым ліку Павел Сапелка паведаміў аб каментарах уладаў, якія тыя зрабілі пазней з нагоды гэтай сітуацыі. Так, міністр унутраных спраў (цяпер былы) Ігар Шуневіч заявіў, што дзеянні супрацоўнікаў МУС былі правільнымі, і яму няма за што прасіць прабачэння ў ромаў. Кіраўнік Адміністрацыі прэзідэнта Наталля Качанава сустрэлася з дэлегаванымі мясцовай дыяспарай ромамі (каля 30 чалавек) і запэўніла у добразычлівым стаўленні ўлады да ромаў. Дакладнага зместу прамовы Качанавай няма, так як туды не пусцілі СМІ. Таксама выказаўся прэзідэнт Беларусі ў стылю «ромы ў нас добрыя, іх крыўдзіць не трэба». Сам Павел Сапелка лічыць такую ​​рыторыку абразлівай і зневажальнай.

Важна адзначыць, што яшчэ у 2018 годзе (у той час як напад на магілёўскіх ромаў было здзейснены ў траўні 2019) Камітэт па правах чалавека ААН вынес рэкамендацыі па пятаму перыядычнаму дакладу Беларусі, у якім было расказана аб мерах, прынятых з мэтай абароны інтарэсаў меншасці рому. У ліку рэкамендацый ад КПЧ ААН значылася наступнае:

«[Беларусі] варта прыняць дзейсныя меры для вырашэння праблемы дыскрымінацыі ромаў, а таксама для барацьбы з распальваннем нянавісці да іх і выкаранення расавай прафілявання з боку праваахоўных органаў, у прыватнасці шляхам арганізацыі абавязковай прафесійнай падрыхтоўкі па такіх тэмах, як барацьба з злачынствамі на глебе нянавісці і недапушчальнасць этнічнага прафілявання».

Акрамя таго, Беларусь усё яшчэ не мае антыдыскрымінацыйнага заканадаўства. Афіцыйная пазіцыя Беларусі пры гэтым: «прыняцце адзінага рамачнага закона аб недапушчэнні дыскрымінацыі немэтазгодна; палажэнні аб недыскрымінацыі замацаваны ў шэрагу нарматыўных актаў». Аднак жа калі ідэі недапушчэння дыскрымінацыі заканадаўча замацаваны, то адказнасць за дыскрымінацыю нідзе не прапісаная. У гэтым і ёсць своеасаблівы "недахоп" у беларускім заканадаўстве.

Крыніца: «Паліцэйскія рэйды, высяленні, пагромы». Што казалі пра ромаў на сайд-івэнце АБСЕ